Rozedma płucna – charakterystyka dolegliwości, jej przyczyny i objawy

Termin „rozedma płuc” odnosi się do procesu patologicznego w płucach, charakteryzującego się zwiększoną ilością powietrza w tkance płucnej. Jest to przewlekła choroba płuc z utrudnionym oddychaniem i wymianą gazową w płucach. Nazwa choroby pochodzi od greckiego słowa emphysao oznaczającego „dmuchać w”, „nadmuchiwać”.

W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowalności na rozedmę płuc, zwłaszcza wśród osób starszych.

Duża częstość występowania choroby, jej postępujący przebieg, czasowa niezdolność do pracy i wczesna niepełnosprawność spowodowana rozwojem niewydolności oddechowej i choroby płucno-sercowej powodują znaczne straty ekonomiczne. Rozedma płuc, wraz z przewlekłym obturacyjnym zapaleniem oskrzeli i astmą oskrzelową, należy do grupy przewlekłych obturacyjnych chorób płuc (POChP). Wszystkim tym chorobom towarzyszy upośledzenie drożności oskrzeli. Wiąże się to z pewnym podobieństwem ich obrazu klinicznego. Każda postać POChP ma jednak swoje specyficzne cechy. Prawidłowe, odpowiednio wczesne rozpoznanie tych chorób może zapewnić ukierunkowaną profilaktykę i racjonalną terapię.

Przyczyny rozedmy płucnej

Główną przyczyną choroby jest przewlekłe zapalenie oskrzeli, które wiąże się z przewlekłą infekcją. Zapalenie oskrzeli rozwija się zwykle między 30. a 60. rokiem życia i częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. W rzeczywistości konsekwencją przewlekłego zapalenia oskrzeli jest powstanie rozedmy płuc.

W rozwoju odmy pęcherzowej ważną rolę odgrywają czynniki dziedziczne oraz przebyte choroby płuc (gruźlica itp.).

Do rozwoju choroby przyczynia się także palenie tytoniu, zanieczyszczenie powietrza cząsteczkami pyłu oraz niektóre warunki pracy, takie jak ciągłe wdychanie pyłu węglowego lub cząsteczek azbestu i krzemionki.

Rozedma płuc, która prowadzi do ciężkiej niewydolności oddechowej, może jednak rozwinąć się również bez wcześniejszej choroby układu oddechowego, czyli jest to choroba pierwotna.

Płuca rozedmowe — co dzieje się w płucach?

Płuca rozedmowe są wynikiem nieodwracalnych zmian w ścianie oskrzeli i płuc, spowodowanych długotrwałym stanem zapalnym, długotrwałym zwężeniem dróg oddechowych. Elastyczność płuc jest zaburzona: po wydechu pozostaje w nich więcej powietrza niż normalnie, co powoduje nadmierne ich rozciągnięcie (nadmuchanie).

Zbyt duża ilość powietrza nie bierze udziału w oddychaniu, a nadmiernie rozciągnięta tkanka płucna nie pracuje prawidłowo. Temu z kolei towarzyszy utrata zdolności do wystarczających skurczów i trudności z wydychaniem powietrza. Powoduje to utrudniony dopływ tlenu do krwi i usuwanie z niej dwutlenku węgla. Kompensacja, w celu usprawnienia wydalania dwutlenku węgla, powoduje skrócenie oddechu.

Stopniowo zwiększa się też ilość tkanki łącznej w oskrzelach i płucach, która „zastępuje” przewiewne części tkanki płucnej, a także przyczynia się do długotrwałego zwężenia oskrzeli, niezależnie od istniejącego stanu zapalnego.

W wyniku tych zmian w płucach powstają liczne woreczki powietrzne różnej wielkości. Mogą być one rozproszone po całym płucu (rozlana postać rozedmy). Czasami obrzęknięte części płuc są połączone z normalną tkanką płucną (odma miejscowa). Odmiana pęcherzowa (pęcherz to rozedmowy (obrzęknięty) obszar większy niż 1 cm) jest również odrębną postacią.

Objawy rozedmy płucnej

Do „klasycznych objawów” rozedmy płuc należą:

• Znaczna duszność;
• Sinica;
• Powiększona (beczkowata) klatka piersiowa i ograniczenie ruchów oddechowych;
• Rozszerzenie, a czasem wybrzuszenie przestrzeni międzyżebrowych;
• Poszerzenie lub wybrzuszenie okolicy nadobojczykowej.

We wczesnych stadiach rozedmy płuc głównym objawem jest duszność przy wysiłku. Początkowo duszność ta jest niestała i występuje częściej zimą, a następnie o każdej porze roku. W późniejszym okresie duszność pojawia się przy najmniejszym wysiłku fizycznym i może występować również w spoczynku. Pacjenci mają krótkie, „ostre”, „łapiące” oddechy i dłuższe wydechy. Wydychają powietrze z zamkniętymi ustami i nadętymi policzkami. Ruchy oddechowe klatki piersiowej są ograniczone, a w oddychanie zaangażowane są dodatkowe mięśnie: klatki piersiowej i szyi.

Duszność, która trwa przez lata bez widocznego postępu, subtelnie przekształca się w stan zagrażający życiu.

Jak funkcjonować?

Pacjenci z rozedmą płuc w początkowym stadium choroby są zmuszani do przyjmowania pozycji leżącej z głową i obręczą barkową zwisającą w dół. Przynosi im to ulgę. Jednak w przypadku ciężkiej rozedmy płuc z wyraźnymi zmianami w klatce piersiowej i zmęczeniem mięśni oddechowych pozycja pozioma powoduje obciążenie przepony, tak że pacjenci muszą spać nawet w pozycji siedzącej.

Pacjenci z rozedmą płuc często przyjmują pozycję siedzącą z tułowiem lekko pochylonym do przodu, z rękami opartymi na kolanach lub na brzegu łóżka. Pozwala to na unieruchomienie obręczy barkowej i zaangażowanie dodatkowych mięśni w proces oddychania.

W zaawansowanych przypadkach występuje sinica: język staje się niebieski; wargi i paznokcie stają się niebieskie, zwłaszcza po wysiłku fizycznym.

Powikłania rozedmy płuc — jakie są zagrożenia związane z problemami z oddychaniem?

Postępująca rozedma płuc prowadzi do nieodwracalnych zmian zarówno w układzie oddechowym, jak i w ściśle z nim związanym układzie sercowo-naczyniowym. Małe oskrzeliki zapadają się podczas wydechu, a wentylacja płuc jest zaburzona. Prowadzi to do obturacji oskrzeli. Zniszczenie samych pęcherzyków płucnych powoduje zmniejszenie objętości funkcjonującej powierzchni płuc, co prowadzi do niedotlenienia i powstania coraz cięższej niewydolności oddechowej.

Małe naczynia włosowate, które oplatają pęcherzyki płucne, stopniowo zmniejszają się, powodując nadciśnienie płucne (podwyższone ciśnienie w małym układzie krążenia) i wzrost ciśnienia w prawej części mięśnia sercowego, przedsionkach i komorach. W miarę narastania problemów z oddychaniem i sercem dochodzi do obrzęku kończyn dolnych, gromadzenia się płynu w jamie brzusznej (tzw. wodobrzusza) i powiększenia wątroby. Może również dojść do samoistnej odmy opłucnowej — pęknięcia ściany płuca z wydostaniem się powietrza na ścianę klatki piersiowej. Powoduje to skurcz płuc i jeszcze bardziej pogarsza oddychanie.

Co można zrobić?

Leczenie należy rozpocząć na etapie zapalenia oskrzeli, zanim rozwinie się rozedma płuc. Ponieważ pacjent często zbyt późno zgłasza się do lekarza, do czasu pierwszej wizyty w płucach zwykle doszło już do nieodwracalnych zmian, co znacznie utrudnia późniejsze leczenie.

Ważne jest, aby osoba dotknięta chorobą była bezpośrednio zaangażowana w leczenie. Muszą oni być świadomi powagi choroby i możliwych powikłań.

Należy unikać palenia tytoniu i innych szkodliwych czynników wpływających na tkankę płucną, ograniczyć aktywność fizyczną i unikać pracy zarobkowej.

Źródło: Freepik.com

Rzucenie palenia jest niezwykle ważne. Zaprzestanie palenia powinno być głównym elementem leczenia tej choroby.

Należy pamiętać o następujących kwestiach:

• Jednorazowe rzucenie palenia przynosi lepsze efekty niż stopniowe zmniejszanie liczby wypalanych papierosów;
• wysoka motywacja do rzucenia palenia jest głównym czynnikiem decydującym o powodzeniu;
• guma nikotynowa i aplikatory miejscowe pomagają zmniejszyć głód, zwłaszcza gdy są stosowane w połączeniu z interwencjami w zakresie rzucania palenia.

Co może zrobić lekarz?

Lekarz (pulmonolog lub internista) przeprowadzi następujące badania:

• Badanie, osłuchiwanie (osłuchiwanie), wstrząsanie (uderzanie) klatki piersiowej;
• Zdjęcie rentgenowskie płuc (charakteryzujące się obrzękiem tkanki płucnej i zwiększoną powietrznością oraz przemieszczeniem przepony ku dołowi);
• Tomografia komputerowa płuc, częściej stosowana do diagnozowania i określania dokładnej lokalizacji pęcherzyków;
• Zewnętrzne badanie czynności oddechowej: pozwala określić stopień upośledzenia czynności płuc (na podstawie zmniejszenia ilości powietrza, które pacjent jest w stanie wydychać).

Główne metody leczenia rozedmy płuc to:

• Zaprzestanie palenia tytoniu: jak już wspomniano, jest to główna metoda zapobiegania i leczenia rozedmy płuc;
• Tlenoterapia (wdychanie powietrza z dużą zawartością tlenu, możliwe również w domu);
• Specjalne ćwiczenia oddechowe;
• Odpowiednie i staranne leczenie choroby, która spowodowała rozedmę płuc (przewlekłe zapalenie oskrzeli, astma oskrzelowa): w przypadku procesów zakaźnych i w celu ich zapobiegania należy stosować antybiotyki. Przyjmuje się również leki zmniejszające ilość plwociny i rozrzedzające ją, co ułatwia odkrztuszanie; podaje się również substancje rozszerzające oskrzela i łagodzące skurcz mięśni oskrzeli.

W przypadku rozedmy pęcherzowej zalecane jest leczenie chirurgiczne. Polega ono na usunięciu pęcherzyków. Operacje takie można przeprowadzać zarówno z dostępu klasycznego z otwarciem klatki piersiowej, jak i endoskopowo (za pomocą specjalnych narzędzi, przez nakłucia w klatce piersiowej). Odpowiednio wczesne usunięcie pęcherzyków zapobiega rozwojowi tak poważnego powikłania, jakim jest odma opłucnowa.

W żadnym wypadku nie jest dozwolone samoleczenie. Jeśli podejrzewamy rozedmę płuc, powinniśmy niezwłocznie udać się do specjalisty w celu uzyskania szybkiej diagnozy i leczenia. W przypadku ciężkich postaci choroby lekarz może zasugerować przyznanie grupy inwalidzkiej. Aby zapobiec powikłaniom i niepełnosprawności wynikającym z choroby, należy zgłosić się do specjalisty.